Legt defensie een bom onder de sociale zekerheid?
Het grootste verdelingsvraagstuk van de afgelopen 10 jaar
Dinsdag kwam het nieuws dat GroenLinks-PvdA ook instemt met een verhoging van de NAVO-norm naar 3,5 procent. Daarmee is nu een meerderheid in de Tweede Kamer voor miljarden aan extra defensie-uitgaven. Het grote probleem? Er is nog geen dekking afgesproken.
Daarmee is dé vraag van komende verkiezingen: hoe gaan we het betalen?
Wat is er aan de hand?
Het inmiddels demissionaire kabinet-Schoof kondigde op vrijdag 13 juni aan dat ze het defensiebudget naar 3,5% van het bbp wil verhogen. Ook moet er 1,5% naar “brede weerbaarheid”, zoals cyberveiligheid en infrastructuur. Daarmee sluit het kabinet zich op de vooravond van de NAVO-top in Den Haag aan bij de door Mark Rutte gewenste nieuwe norm.
Dat gaat om een heleboel geld. In 2024 gaf Nederland €19,9 miljard uit aan Defensie en voldeed daarmee voor het eerst sinds de jaren ‘90 aan de oude NAVO-norm van 2%. Om aan 3,5% te komen is er jaarlijks nog eens €16 tot 19 miljard nodig.
Om dit geld op te brengen zijn grofweg drie mogelijkheden: (1) een hogere staatsschuld, (2) bezuinigen, (3) extra belastingen heffen. De keuze tussen deze opties heeft grote verdelingseffecten.
(1) Een hogere staatsschuld
Het kabinet sloot één mogelijkheid in ieder geval bij voorbaat uit: ze zouden geen aanvraag doen bij de Europese Commissie om het begrotingstekort op te laten lopen voor defensie-uitgaven, in tegenstelling tot inmiddels zestien andere lidstaten.
Het geld moet dus komen uit de gewone begroting. Een volgend kabinet kan hier natuurlijk anders naar kijken.
(2) Bezuinigen
Dilan Yesilgöz liet meteen het eerste proefballonnetje op: zij opperde dat er bezuinigd kon worden op de Bijstand. “Werken moet lonen”, voegde zij daar nog aan toe.
Nieuwe bezuinigingen kunnen grote impact hebben. Na de financiële crisis bezuinigde de opeenvolgende kabinetten-Rutte I en II ook. In totaal ging het om zo’n €40 miljard tussen 2010 en 2016.
Het zorgde voor grote economische schade: achterblijvende economische groei, stagnerende werkgelegenheid, en een ontmoediging van de participatie vrouwen doordat gezinnen meer zorg voor kinderen zelf moesten opvangen.
De Algemene Rekenkamer becijferde dat die bezuinigingen vooral terechtkwamen bij de collectieve sector, de sociale zekerheid en de zorg.
Het CPB heeft al eens laten zien dat overheidsuitgaven (zoals aan de sociale zekerheid) herverdelend werken. Lage inkomens ontvangen meer overdrachten dan ze in absolute termen bijdragen aan belasting. Ook zorgt de publieke sector voor het betaalbaar en toegankelijk houden van basisbehoeften zoals goede zorg en onderwijs. Bezuinigingen op de sociale zekerheid of publieke sector in den brede raken dus vooral de lage en middeninkomens.
(3) Hogere belastingen
De derde optie is om hogere belastingen te heffen op inkomen uit vermogen en winst en/of ondoelmatige fiscale regelingen af te schaffen. PvdA-leider Frans Timmermans stelde een solidariteitsheffing voor, die betaald zou moeten worden door rijkere Nederlanders. Uit de eerdergenoemde CPB studie blijkt ook dat de hoge inkomens in Nederland relatief minder belasting betalen dan de laagste inkomens. Het zou dus een logische stap zijn om juist deze sterkste schouders de zwaarste lasten te laten dragen.
Linksom of rechtsom: de volgende verkiezingen staat een gigantisch verdelingsvraagstuk op het spel.
En verder deze week...
Gecorrigeerd voor klimaatschade blijkt de Nederlandse productiviteit sneller te groeien.
Oxfam-powerhouse Winne van Woerden stond met een interview in de Volkskrant over ontgroei, transities en gemeenschapszin (leestip!).
De Raad van State waarschuwt dat de halvering van het eigen risico nadelig is voor lage inkomens.
Een beetje vreemd, maar wel lekker (de kliekjes uit onze Slack-kanalen)
De stakers bij de NS gingen toch ook even kijken wat Koolmees verdient.
Vond je dit nou een leuke nieuwsbrief? Geef ons een like, en stuur hem door naar anderen die mogelijk ook interesse hebben!
Heb je ideeën voor onderwerpen om te bespreken? Reacties? Mail ons!